واکاوی مبانی تصمیم گیری مصلحت محور در نظام قواعد فقهی (با تأکید بر قاعده‎ فقهی نفی ضرر)

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار دانشگاه امام صادق

چکیده

تصمیم گیری در علم مدیریت جزء لاینفک است به گونه‎ای که برخی آن را برابر با علم مدیریت دانسته‎اند. در مکاتب مختلف مدیریتی این عمل بر اساس گونه‎ای از مصلحت‎اندیشی و به طریق عکس همین مصلحت‎اندیشی، برای دوری از ضرر است. یکی از مشکلات این مسیر، عدم وجود معنای صحیحی از مصلحت و ضرراست. در مکاتب مدیریتی اینگونه از مصلحت‎اندیشی برخاسته از نگرش مادی آن‎ها به انسان، علم و هستی است. لذا در فرآیند تصمیم‎گیری سازمان‎ها، تصمیماتی غیرمتناسب با حقیقت وجودی انسان گرفته می‎شود که هرچند ظاهراً خیر او را در پی دارد امّا بدون توجه به بعد معنوی انسان است که اگر توجّهی حقیقی به حقیقت خلقت شود، روشن است که مصالح دنیوی انسان را نیز در پی نخواهد داشت. اسلام بر خلاف اندیشه‎های غربی انسان را دارای دو بعد مادی و معنوی می‎داند. مصالح و ضرر او نیز در این دو بعد معنا می‎شود و تصمیم‎گیری باید ناظر به این دو بعد باشد. این مقاله درصدد بیان تصمیم‎گیری مطلوب از منظر اسلام است و تصمیمی را مطلوب می‎شمارد که کاملاً با محوریت بعد معنوی انسان صورت گیرد؛ چراکه فقط در این صورت است که بعد مادی و مصالح مادی او نیز محقق می‎شود. چون اسلام خیرهای مادی را زائیده شده از خیرهای معنوی می داند، تنها در صورتی تصمیم صحیحی اخذ شده که با محوریت بعد معنوی صورت گرفته باشد و تنها در این صورت است که مصالح سه سطح فرد و سازمان و جامعه در دو بعد مادی و معنوی با یکدیگر تزاحم و تناقض نخواهند داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of interest-based decision making in the system of legal rules

چکیده [English]

The decision is inherent in management science. some consider it the same as knowledge management. Different schools of management in this action are done on the basis of expediency to avoid any harm. One of the biggest problems in this direction, there is no true sense of expediency and losses on the thought. Management schools of thought born in the West, so the policy arising from the materialist conception of man, science and the universe. So in the process of decision-making organizations, decisions are disproportionate to the reality of being human that although it is apparently provides material benefits. But if we pay attention to the spiritual dimension of humans and the truth of creation, it is clear that man's worldly is not provided.This article describes the correct decisions Islam. And a decision favorable to the spiritual aspect of human-oriented, mixed with the material because the material and the material he provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decision-making
  • financial interests
  • intellectual interests
  • the principle of no harm
  • material loss
  • loss of intellectual
  1. قرآن کریم (ترجمۀ موسوی همدانی).
  2. سیدرضی (1389)،نهج‌البلاغه (ترجمۀ فولادوند)، تهران: نشر اشکذر.
  1. الاصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1392ق)، مفردات الفاظ القرآن(ترجمه غلامرضا خسروی)، تهران: نشر مرتضوی.
  2. الوانی، مهدی (1385)، مدیریت عمومی، تهران: نشر نی.
  3. الفرحی، علی (1430ق)، تحقیق فی القواعد الفقهیه، قم: انتشارات النشر الاسلامی.
  4. ایروانی، باقر (1394)، (ترجمۀ حسین ناصری‌مقدم)، قواعد فقهی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقg.
  5. ایزدهی، سجاد (1392)، «ضوابط مصلحت در فقه شیعه»، مجله سیاست متعالیه، شماره 1، ص29−58.
  6. پوراحمدی، حسین و محمد شم‌آبادی (1390)، مقدمهای بر نظریۀ اقتصاد سیاسی اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقg.
  7. دارینی، علی (1380)، «واپژوهی: مصلحت و جایگاه فقهی آن»، مجله راهبرد، شماره 19. ص245−264.
  8. دفت، ریچارد ال (1392)، تئوری و طراحی سازمان، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
  9. راببینز، استیفین پی (1388)، مدیریت رفتار سازمانی، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
  10. رضاییان، علی (1385)، مدیریت رفتارهای سیاسی در سازمان، تهران: نشر سمت.
  11. ــــــــــــ (1383)، اصول مدیریت، تهران: نشر سمت.
  12. ــــــــــــ (1388)، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: نشر سمت.
  13. رحیمی، احسان و یونس فرقانی (1394)، بررسی جایگاه مصلحت در تصمیم‌گیری مدیران از منظر اسلامی (فقه امامیه)، در مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مدیریت، اقتصاد و مهندسی صنایع، تهران.
  14. رمضان البوطی، محمد سعید (1383)، مصلحت و شریعت؛ مبانی، ضوابط و جایگاه مصلحت در اسلام (ترجمۀ اصغر افتخاری)، تهران: نشر گام نو.
  15. زارعی متین، حسن (1381)، «رفتار سیاسی و نقش آن در سازمان و مدیریت»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، شماره 15.ص27−58.
  16. سایمون، هربرت (1371)، رفتار اداری (ترجمۀ محمدعلی طوسی)، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
  17. سرمد، غلامعلی (1372)، رفتار سازمانی، تهران: بانک مرکزی جمهوری اسلامی، مؤسسۀ بانکداری ایران.
  18. طباطبایی، محمدحسین (1374)، المیزان (ترجمۀ موسوی همدانی)، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
  19. علیدوست، ابو القاسم (1388)، فقه و مصلحت، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  20. ــــــــــــ (1393)، فقه و الگوی اسلامیایرانی پیشرفت، تهران: نشر الگوی پیشرفت، وابسته به مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
  21. عمید زنجانی، عباسعلی (1386)، قواعد فقه بخش حقوق خصوصی (جلد1)، تهران: نشر سمت.
  22. محمدی، ابوالحسن ‌(1374)، قواعد فقه، تهران: نشر یلدا.
  23. مشایخی، قدرت‌الله (1383)، قاعدههای فقهی، تهران: نشر سمت.
  24. مصباحی مقدم، غلامرضا؛ مهدی رعایائی و مهدی همتیان (1392)، «مؤلفه‌ها‌ی غیرمادی رشد اقتصادی از منظر قرآن کریم»، دو فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره 1، ص61−90.
  25. مصطفوی، حسن (1374)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  26. محقق داماد، مصطفی (1375)، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  27. هادوی‎نیا، علی‎اصغر (1382)، انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  28. یثربی، علی‌محمد (1387)، قواعد فقه استدلالی (1)، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی.